Sinirler, büyük bir rol oynamalarına rağmen, insan vücudundaki her dokuyu ve işlevi kontrol etmezler. Vücut organlarının ve işlevlerinin kontrol edilmesinin üç ana yolu vardır:
1. Merkezi sinir sistemi aracılığıyla
2. Endokrin sistemi aracılığıyla
3. Yerel öz düzenleme yoluyla (intrakrin, otokrin, parakrin ve bağışıklık düzenlemesini içerir)
Sinirler, beyinden ve omurilikten elektrik sinyalleri şeklinde emirler taşır. Sinirler ayrıca dokuların durumunu algılamaya ve bu bilgiyi beyne ve omuriliğe geri aktarmaya yardımcı olarak ağrı, zevk, sıcaklık, görme, işitme ve diğer duyuları deneyimlememizi sağlar. Vücut, birçok işlevi kontrol etmek için sinirler boyunca gönderilen elektrik sinyallerini kullanır çünkü elektrik sinyalleri çok hızlı hareket edebilir. Her bir sinirin akson terminallerinin sonunda elektrik sinyalleri kimyasal sinyallere dönüştürülür ve bu daha sonra hedef dokuda uygun tepkiyi tetikler. Bununla birlikte, sinir sisteminin uyguladığı kontrol, kaçınılmaz olarak beyinde ve omurilikte bulunur, sinirlerde değil, sadece sinyaller boyunca iletilir. Çoğu sinyal beyinde işlenir, ancak yüksek riskli sinyaller, "refleks" dediğimiz etkide beyne ulaşmadan önce omurilik tarafından işlenir ve yanıtlanır. Merkezi sinir sistemi bedeni kontrol etmede büyük rol oynasa da, kontrol uygulayan tek sistem değildir.
Endokrin sistem, vücutta hormon adı verilen belirli kimyasal sinyalleri kan dolaşımına salgılayan bir dizi endokrin bezidir. Dolaşan kan daha sonra, farklı dokuların hormonlara karakteristik şekillerde tepki verdiği tüm vücuttaki hormonları alır. Bir organın veya sistemin bir hormona tepkisi, o hormonun ne kadarının kanda bulunduğuna bağlıdır. Böylelikle endokrin bezleri, ne kadar hormon saldıklarını değiştirerek vücudun farklı organları ve işlevleri üzerinde kontrol uygulayabilirler. Merkezi sinir sisteminin aksine, endokrin sisteminin kontrol yolu tamamen kimyasaldır, elektriksel değildir. Örneğin, boyundaki tiroid bezi, değişen seviyelerde tiroid hormonu salgılayarak vücudun enerjiyi ne kadar hızlı kullandığını kontrol eder. Çok fazla tiroid hormonu salgılandığında huzursuz, gergin oluyorsun ve uyuyamıyorsun. Çok az tiroid hormonu salgılandığında uykulu ve uyuşuk hale geliyorsun. Sağlıklı bir vücut, aktivite seviyesini sürekli olarak izler ve gerektiğinde tiroid hormon seviyelerini ayarlar.
Endokrin bezlerinin diğer örnekleri, vücudu acil bir durumla yüzleşmeye hazırlayan adrenal bezler ve vücut kütlesini ve üremeyi kontrol eden üreme bezleridir. Vücut kontrolündeki hormonlar; libido, doğurganlık, menstruasyon, yumurtlama, gebelik, çocuk doğum, emzirme, uyku, kan hacmi, kan basıncı, kan şekeri, bağışıklık sistemi, çocuklarda dikey büyüme, kas kütlesi, yara iyileşmesi gibi çeşitli işlevler görür. Sonuçta, endokrin sistemin çoğu hipotalamus yoluyla beyne bağımlıdır, ancak endokrin sistem, geribildirim döngüleri kullanarak bağımsız olarak çalışır.
Son olarak, vücuttaki organlar ve işlevler yerel özdenetim ile kontrol edilir. Organlar ve hücreler, her bir dakikada bir görevi dikte etmesi için beyne bağımlı olmak yerine, beyin daha önemli görevler için serbest kalacak şekilde kendi başlarına çok şey başarabilirler. Bir organ, parakrin hormonu sinyali gibi yerel kimyasal sinyaller kullanarak düzenleyici sinyalleri iç kısmı aracılığıyla iletebilir. Tipik olarak, bu tür hormonlar kan dolaşımına girmez, ancak hücreler arasındaki boşlukta basitçe akarak lokal olarak taşınırlar. Bu yaklaşım işe yarıyor çünkü parakrin hormonları sadece yakındaki hücreler üzerinde çalışmak içindir. Örneğin, kanın pıhtılaşması ve yaraların iyileşmesi, parakrin hormonlarının değişimi yoluyla lokal olarak kontrol edilir. Bir organ ayrıca elektrokimyasal olarak iç kısmı aracılığıyla iletişim kurabilir. Mesela kalp bir sinir söylediği için atmaz. Kalp, döngüsel bir elektriksel dürtü dalgasıyla kendi kendine atar. Beynin kalbe hızlanmasını veya yavaşlamasını söyleyebildiği doğru olsa da, kalbin gerçek atışı yerel olarak kontrol edilir.
Ayrıca, vücudun her hücresinin, hücrenin kendi içinde bir dereceye kadar kendi kendini düzenlemesi vardır. Bazı hücreler diğerlerinden daha fazla iç kontrol uygular. Örneğin beyaz kan hücreleri, sanki otonom organizmalarmış gibi çok bağımsız bir şekilde mikropları avlar ve yok ederler. Aktif beyaz kan hücreleri, beynin veya bir hormonun kendilerine işlerini yapmalarını söylemesini beklemezler. Sperm hücreleri otonomdur ki, erkeğin vücudunu tamamen terk ettikten sonra bile hayatta kalmaya ve düzgün bir şekilde işlev görmeye devam edebilirler.
Gerçekte, merkezi sinir sistemi, endokrin sistem ve yerel düzenleme sistemleri bağımsız değildir, ancak karmaşık bir şekilde birbirleri üzerinde kontrol uygularlar.
Kaynak:
https://wtamu.edu/~cbaird/sq/2013/09/20/how-do-nerves-control-every-organ-and-function-in-the-body/